Arş'ın yeri ve mâhiyeti:

Şüphesiz yerin yuvarlaklığı üzerinde ittifak edilmiştir. Büyük kısmı suyun içindedir. Su olmayan tarafı ancak altıda birden biraz fazladır. Su yeryüzünü her taraftan kubbe gibi sarmaktadır. Yerin üstündeki su ile göğün uzaklığı, başımızla göğün arasındaki uzaklık gibidir. Yerin altında sadece onun ortası vardır ve altının sonu da merkezidir. Böylece bizim alt ve üst dışında bir yönümüz yoktur ve yönler insanın yer d eğiş turnesiyle değişir.
Yerin üstü her tarafta onun yüzüdür. Altı da yüzünün altındaki kısmıdır. Merkezin son noktası odak noktasıdır. Yerin ve suyun yüzeyinin her tarafından merkeze doğru gidiş, iniş demektir. Merkezden yere ve suya doğru gidiş de yükseliş olur. Dünya seması yerin üstünde olduğuna ve onu kuşattığına göre, bu sema yuvarlaktır. Diğeri de böyledir. Kürsü bütün feleklerin üstündedir. Arş da kürsünün üstündedir. Kürsüye oranla meleklerin ve içindekilerin durumu çölde bir halka, arşa oranla da hepsinin durumu, çölde bir halka gibidir.
Felekler (yörüngeler) de Kur'an, Sünnet ve îcmâ ile yuvarlaktır. Çünkü «felek» sözü yuvarlaklığa işaret etmektedir. Yüce Allah: «Hepsi bir yörüngede yüzerler»(59) buyurmaktadır. Ibn Abbas bunu tefsir ederken: «Kirman yuvarlağı gibi bir yörüngede» demiştir. Kızın memesi büyüyünce «yörüngeleşti» denir. Astronomi ve hesap uzmanları bu konuda müttefiktirler.
Arş ise kubbemsidir. Ebû Dâvud Sünen'inde Cübeyr b. M u t' i m' in şöyle dediği rivayet edilir: «Resûlullah'a bir arap geldi ve "Ey Allah'ın Resulü, çok sıkıntı çektik ve çoluk çocuk aç kaldı...» dedi. Ebû Dâvud hadisin tamamını zikreder. Sonunda: Resûlullah şöyle buyurmaktadır: «Şüphesiz Allah Arş'ı üzerindedir. Arş'ı da yerin ve göklerin üzerinde şu şekildedir» diyerek parmaklarını kubbe gibi birleştirdi"(60).
Mutlak olarak Arş'ın yuvarlak bir yörünge olduğu sabit değildir. Belki yörüngelerin üstünde ve ayakları olduğu sabit olmuştur.
Buharı ve Müslim'de Ebû Said'in şöyle dediği kaydedilir: "Yahudilerden bir adam Resûlullah'a geldi ve: «Ey Muhammed, ashabından biri yüzüme vurdu» dedi. Resülüllah onu çağırın dedi. Çağırdılar. Resûlüllah ona "Bunun yüzüne niçin vurdun?» dedi. Şöyle cevap verdi: «Ey Allah'ın Resulü, çarşıda geçerken «Musa'yı bütün insanlardan üstün kılana yemin olsun» diyordu. Muhammed'den de mi, ey kötü kişi?» dedim ve öfkelenip vurdum. Resûlüllah şöyle buyurdu: «Peygamberler arasında tercih yapmayınız. Kıyamet günü insanlar bayılır. İlk ayılan ben olurum. Bir de ne göreyim Musa Arş'-ın ayaklarından birini tutmuştur. Bilemiyorum benden önce mi ayıtmış, yoksa Tür baygınlığının karşılığını mı görmüştür?»(61)
Arş'm yükseklerde oluşu konusunda Resûlüllah şöyle buyurdu: «Allah'tan istediğiniz zaman Firdevs'i isteyin. Çünkü Firdevs cennetin ortası ve en yükseğidir. Onun üstünde Arş vardır ve cennetin nehirleri ondan doğup akar»(62)
Bu hadislerden anlaşılmıştır ki, Arş mahlûkatın en yükseği ve tavanıdır, kubbemsidir, ayakları vardır. Ne olursa olsun, yörüngeleri ister kuşatsın veya kuşatmasın, Arş üsttür. Yüce Allah'a nisbetle ulvî ve süfli âlemin son derece ufak olduğunun bilinmesi gerekir. Çünkü yüce Allah şöyle buyuruyor: «Allah hiçbir insana bir şey indirmemiştir demekle, Allah'ı gereği gibi değerlendiremediler».(63)

Dip Notlar:
59    21 Enbiyâ, 33
60    Buhârî, Cuma, 34, 35; İstiskâ, 9; Müslim. İstiskâ, 18; Ahmed İbn Han-bel, 11/420, III/256
61    Buhârî, Husûmât, 1; Enbiyâ, 25, 31;  Tefsir Sûre, 7;  Rikak, 43;  Diyât, 32; Tevhid, 31; Müslim, Fadâil, 160
62    Buhârî, Cihad, 4; Tevhid, 22; Tirmizî, Cennet, 4; Ahmed İbn Hanbel, 11/235; îbn Mâce, Zühd, 39
63    6 En'âm, 91