Bazıları da şu kudsî hadisi yanlış anlarlar:
"Ben kulumun bana karşı beslediği zanna göre davranırım. Artık o hakkımda dilediği zanda bulunsun."
Yani: Zannında ne varsa ben ona onu yaparım. Şüphe yok ki, hüsnü zannı ancak iyilik yapan kişi besler. Hüsnü zanlı kimse Rabbinin onun iyiliğinin ödülünü vereceği, vaadinden dönmeyeceği ve tevbesini kabul edeceği inancında olur.
Büyük günahlarda, zulümde ve emirlere aykırılıkta ısrar eden kişiye gelince günahların, zulmün ve haramın onunla Rabbi arasında oluşturduğu soğukluk ve uzaklık, Rabbine karşı hüsnü zan beslemesine engel olur. Bu insanlar arasında da böyledir:
Firar eden ve efendisine itaatten çıkan kişi efendisine hüsnü zan besleyemez. Hiçbir zaman kötülük yapmanın peyda ettiği soğuklukla hüsnü zan bir arada bulunamaz. Çünkü kötülük yapan kişi karşısındakine, ona yaptığı kötülük oranında yabancılaşır. İnsanlardan Rabblerine en çok hüsnü zan besleyenler O'na (c.c.) en çok itaat edenlerdir.
Hasan-ı Basrî'nin söylediği gibi:
"Mü'min Rabbine iyi zan besleyip güzel amel yapmıştır. Günahkâr ise O'na (c.c.) kötü zan besleyip kötü amel yapmıştır."
Allah'tan kaçıp gazab ve öfkesini celbeden şeyleri yapan kişi, Rabbine nasıl hüsnü zan besleyebilir?
Rabbinin hak-hukukunu ve emrini önemsemeyip zayi eden, nehyini hafife alıp işleyen ve onda ısrar eden kimse O'na nasıl hüsnü zan besleyebilir?
Allah'a savaş açan, dostlarına düşmanlık, düşmanlarına dostluk besleyen, sıfatlarını inkar eden, Allah'ın ve Rasûlünün beyan ettiği vasıf ve özelliklerine kötü zanda bulunan, kişi O'na nasıl hüsnü zan besleyebilir?
Allah'ın konuşma, emretme, razı olma, gazab etme gibi özelliklerini kabul etmeyen O'na nasıl hüsnü zan besleyebilir?
Nitekim yüce Allah, kendisinin işitmesinin ancak bazı "cüziyatla" alâkalı olduğuna inananlara şöyle seslenmektedir:
"Rabbinize karşı beslediğiniz o zannınız sizi helak etti, böylece zarara uğrayanlardan oldunuz" (Fussilet, 23).
Bunlar Allah'ın kendilerinin bildiği çoğu şeyleri bilmediğini sanınca, O'nun hakkında su-i zan beslemiş oldular ve bu zanları onları helak etti. Bu, Allah'ın kemâl sıfatlarını ve yücelik vasıflarını inkar edenin ve O'nu layık olmadığı şeylerle nitelendirenin halidir. Bu kimse hâlâ Allah'ın kendisini cennete koyacağını sanıyorsa bu kendi kendisini aldatmadır veya şeytanın, onu Rabbine hüsnü zan beslemeyi süslü göstererek kandırmasıdır.
Bu noktayı iyi düşün. Kendisinin Allah'a varacağını, Allah'ın sözlerini işittiğini, kendisini gördüğünü, gizli veya açık her şeyi bildiğini, hiçbir şeyinin O'na gizli kalmadığını, huzuruna götürülüp tüm yaptıklarından sorguya çekileceğini yakinen bildiği halde daima O'nun gazabını celbedecek şeyler yapan, emirlerini yerine getirmeyen, O'nun hukukuna riayet etmeyen bir kul tüm bunlarla birlikte Rabbine nasıl hüsnü zan besleyebilir?
Bu nefislerin aldatmasından ve kuruntuların kandırmasından başka nedir?
Ebû Ümâme Sehl b. Hanîf şöyle anlatıyor:
Urve b. Zübeyr ile birlikte Âişe'nin (r.a.) yanına gittim. Âişe şöyle anlattı:
Keşke Rasûlullah'ı hastalığında görseydiniz!. Kendisinin o vakit altı veya yedi dinarı vardı. Buna onu sadaka vermemi emretti. Ancak hastalığı ve acısıyla meşguliyetim beni oyaladı. Allah ona şifa verdiğinde bana sorarak:
"Ne yaptın? Altı dinarı dağıtmış mıydın?" dedi. Ben:
"Hayır vallahi senin acın beni meşgul etti, yapamadım" dedim. Onu istedi, getirdim. Avucuna koydu ve:
"Bu paralar varken Allah'a kavuşan bir peygamberin O'nun (c.c.) hakkındaki zannı nasıldır?" buyurdu. Bir rivayete göre:
"Bunlar yanındayken Allah'a varırsa Muhammed'in Rabbine zannı nasıldır?" demektir?
Aman Allah'ım! Acaba, kullara türlü türlü haksızlık ve zulümleriyle Allah'a varacak olan zalimlerin ve büyük günah işleyenlerin Allah'a (c.c.) zanları nasıl acaba?
Eğer "Hakkında, hiçbir zalime ve fasığa azap etmeyeceğine dair hüsnü zan besledik" sözlerinin kendisine bir fayda vereceğini sanıyorsa, kul Allah'ın yasakladığı her türlü şeyi yapsın. Çünkü ateş ona dokunmayacak!
Sübhanallah... İnsanın kendi kendini aldatması onu nerelere götürüyor!
İbrahim (a.s.) da kavmine:
"Allah'tan gayri uydurma bir ilâh mı istiyorsunuz? Peki alemlerin Rabbi hakkındaki zannınız nedir?" (Sâffât, 86, 87) demişti. Yani:
"Siz, Allah'tan başkasına ibadet etmişken, O'nun size ne yapacağını sanıyorsunuz?"
Bu noktayı iyice düşünen kimse Allah'a iyi zan beslemenin anlamının güzel amel yapmak olduğunu bilir. Çünkü kulu güzel amele O'nun sevap vereceği, ödüllendireceği, kabul edeceği hususundaki hüsnü zannı iter. Şu halde kişiyi iyi amel iyi zannı teşvik eder, Rabbine ne kadar iyi zan beslerse ameli o kadar iyi olur. Aksi takdirde hevâ-hevese uymakla birlikte hüsnü zan beslemek acizliktir.
Nitekim Tirmizî'nin ve Ahmed b. Hanbel'in Şeddâd b. Evs'ten naklen yaptıkları rivayette Rasûlullah (Sallallahu aleyhi ve sellem):
"Akıllı nefsini Allah'ın emrine boyun eğdiren ve ölüm sonrası için çalışandır. Âciz ise heva-hevesine uyan, sonra da Allah'a karşı ümit ve temenniler besleyen kişidir"
Özetle;
Hüsnü zan ancak kurtuluş vesileleri bulunduğunda olur. Helak sebepleri mevcutken hüsnü zan gerçekleşmez.
