Kabirleri Mescit Haline Getirmek Ne Anlama Gelmektedir?

Daha önce geçen hadislerden kabirleri mescit haline getirmenin tehlikesi, bunu yapanların Yüce Allah tarafından ağır bir şekilde tehdit edildikleri açıkça anlaşılmış bulun­maktadır. Şimdi bundan sakınmamız için sözü edilen kabir­leri mescit haline getirmenin ne demek olduğunu iyice kav­ramamız gerekmektedir. Bundan dolayı şöyle diyorum: Bu kabirleri mescit haline getirmeden üç şey anlaşılabilir:

1-  Üzerlerine secde etmek anlamında, kabirlerin üze­rinde namaz kılmak.

2- Onlara doğru secde etmek, namaz ve dua esnasında onlara yönelmek.

3-  Kabirlerin üzerine mescit yapıp, oralara namaz kıl­maya gitmek. [1]

Söz Konusu Olan Kabirleri Mescit Haline Getirmenin   . Anlamı Hakkında Alimlerin Görüşleri:

Bu anlamların her biri hakkında bazı âlimler görüş ile­ri sürmüşler ve bunlar hakkında Peygamber (sallaliahu aleyhi ve sellem)'den açık nasslar gelmiştir.

1- Birinci anlam hakkında İbn Hacer Heytemî, ez-Zevâcir, (I, 121)'de şunları söylemektedir: 'Kabrin mescit haline getirilmesi, onun üzerinde veya ona doğru namaz kılmak demektir.'

Bu Heytemî'nin sözü edilen 'kabrin mescit haline geti­rilmesinden, iki manayı da kapsadığı anlaşılır. Bu manalar­dan birisi, mezarın üzerinde namaz kılınmasıdır.'

San'ânî, Subuîu's-Selâm, (I, 214)'de şunları söylemek­tedir: 'Kabirleri mescit haline getirmek, onlara doğru namaz kılmak yahut onfann üzerinde namaz kılmak anlamından daha geneldir.'

Ben derim ki: O, bunun her iki anlamı da kapsadığını kastediyor. Onun her üç anlamı kastettiği ihtimali de vardır. İmam Şafiî'nin -Allah'ın rahmeti üzerine olsun- anladığı mana da budur. İleride bu husustaki ifadeleri gelecektir. Bazı hadis­ler, birinci anlamı desteklemektedir:

Birincisi: Ebû Saîd Hudrî (radıyallahu anhu) şöyle de­miştir: 'Rasûlüllâh (sallallahu aleyhi ve sellem) kabirlerin üzerine bina yapılmasını, onların üzerine oturulmasını yahut onların üzerinde namaz kılınmasını yasakladı[2]

İkincisi: Peygamber (sallaflahu aleyhi ve sellem)'in şu sö­züdür: 'Hiçbir kabre doğru namaz kılmayın. Hiçbir kab­rin üzerinde namaz kılmayın[3]

Üçüncüsü: Enes (radıyallahu anhu) şöyle demiştir: 'Pey­gamber (sallallahu aleyhi ve sellem) kabirlere doğru namaz kılmayı yasaklamıştır.[4]

Dördüncüsü: Amr b. Dinar'a kabirler arasında namaz kılmaya dair soru sorulunca, şu cevabı vermişti: Bana Pey­gamber (sallallahu aleyhi ve sellem)'in şöyle buyurduğu anlatıl­dı: 'İsrâîloğulları peygamberlerinin kabirlerini mescit haline getirmişlerdi. Bu sebeple Yüce Allah onlara lanet etti.[5]

2- İkinci anlama gelince, Munâvî, Feyzu 'Î-Kâdir'de az önce geçen üçüncü hadisi açıklarken şunları söylemiştir: "Yani onlar batıl inançlarıyla birlikte, kabirleri kıblelerinin bulunduğu tarafa yaptılar. Kabirlerin mescit haline getiril­mesi, mescitlerin de kabirler üzerine yapılmasını gerektirdi.

Tıpkı bunun tam tersinde olduğu gibi (kabirler üzerine mes­cit yapılmasının, kabirleri mescit haline getirmeyi gerektir­diği gibi).[6] İşte bu, kabirleri yüceltmede aşırı davranıldığmdan dolayı lanete uğramalarının sebebini de açıklamaktadır. Kadı (Kadı Beydavî'yi kastetmektedir) şunları söylemektedir: 'Yahudiler yüceltmek için peygam­berlerinin kabirlerine doğru secde edip, onları kıblelerinin bulunduğu tarafa yerleştirerek ibadetlerinde kabirlere doğru yöneldiklerinden dolayı onları putlaştirmış oldular. Allah da onları lanetledi, Müslümanları böyle bir şeyden alıkoydu ve onlara bunu yasakladı.'[7]

Ben de derim ki: İşte bu anlamı ile Peygamber kabirle­ri mescit haline getirmeyi açık bir şekilde yasaklamış ve konuda şöyle buyurmuştur: 'Kabirler üzerinde oturmayın ve onlara doğru namaz kılmayın.'    Şeyh Aliyyu'İ-Kârî,

el-Mirkât, II/372'de bu yasağın sebebini şöyle yorumlamış­tır: 'Çünkü böyle bir davranışta, sanki ilah mertebesine çı­karmak gibi aşırı derecede bir yüceltme vardır. Eğer bu yüceltme gerçekten kabir veya kabrin sahibi için yapılırsa, yüceltmede bulunan kişi kesinlikle kâfir olur. Bundan dolayı böyle bir hale benzemek mekruhtur. Bunun tahrimen mekruh olması gerekir. (Namaz kılanların kıblesinde) konulan cenazenin hükmü böyledir, hatta bundan da ileridir. Bu, Mekke halkının karşı karşıya kaldıkları bir belâdır. Çünkü onlar Kabe'nin yanında cenazeyi koyuyorlar, sonra da ona doğru yöneliyorlar.'

Ben de derim ki: Bununla farz namazı kastetmektedir ve bu umumi bir belâ halini almıştır. Bu belâ Şam (Suriye), Anadolu ve diğer ülkelere kadar yayılmıştır. Bundan bir ay kadar önce oldukça çirkin bir fotoğraf gördük. Fotoğrafta namaz kılan bir saf, bir gemide boğularak ölmüş bazı Türk'lerin cenazelerine doğru secde ediyorlardı.

Bu vesileyle şuna dikkat çekmek isteriz: Peygamber (saliallahu aleyhi ve sellem)'in uygulamasında çoğunlukla görü­len, cenaze namazlarım mescidin dışında musallada (namaz­gahta) kılmasıdır. Belki bunun sebebi, namaz kılan kimseleri büyük ilim adamı Aliyyu'l-Kârî'nin (Allah'ın rahmeti üzerine olsun) dikkat çektiği böyle bir aykırı duruma düşmekten uzaklaştırmaktır.

Yukarıda geçen hadisin bir benzeri de Sabit Bünanî'nin Enes (radiyaüahu anhu)'dan yaptığı rivayettir: Enes şöyle demiştir: "Ben bir kabrin yakınında namaz kılıyordum. Ömer b. Hattab beni gördü ve: 'Kabirden uzak dur! Kabir­den uzak dur!' dedi. Ben de onun kamere (aya) dikkat et, dediğini zannederek gözümü semaya diktim."[8]

3- Üçüncü anlam İmam Buhârî'nin benimsediği görüş­tür. O birinci hadisi zikrettiği bölüme şu başlığı vermiştir: 'Kabirlerin üzerine mescit yapmanın mekruh olduğu babı.'

O, bu sözleriyle kabri mescit haline getirmenin yasak­lanması, onun üzerine mescit yapmanın da yasaklanmasının gerekli olduğuna işaret etmektedir. Bu açık bir şeydir. Münâvî, az önce zikredildiği gibi böyle bir açıklama yapmıştır. Hafız İbn Hacer de hadisi şerh ederken şunları söylemektedir:

"Kirmanı şöyle dedi: "Hadisten anlaşılan kabrin mes­cit haline getirilmesinin yasak olduğudur. Başhk da kabir üzerine mescit yapmanın yasak olduğuna delâlet etmektedir. İfade ettikleri mana farklıdır. Ancak buna, 'anlam farklı olsa bile bunlar birbirinden ayrılmaz şeylerdir' diye cevap verile­bilir."

Âişe (radıyallahu anha) validemizin birinci hadisin so­nunda ki: 'Eğer endişe olmasaydı onun kabri meydana çıka­rılırdı. Ancak, onun mescit haline getirilmesinden korkuldu* sözleriyle işaret ettiği anlam da budur.

Yani: Eğer Yahudi ve Hristiyanların, beraberinde ka­birler üzerine bina yapmayı getiren, kabirlerin mescit haline getirilmesi sebebiyle hak ettikleri bu lanetleme olmasaydı, Peygamber (saliallahu aleyhi ve sellem)'in kabri açık ve görülen bir yerde yapılırdı. Fakat Ashâb-ı Kiram (radıyallahu anhum), kendilerinden  sonra  gelecek bazı kimselerin  (Rasûlüllâh (sallailahu aleyhi ve sellem)'in mezarı) üzerine mescit yapılması, dolayısıyla lanetin onları da kapsayacağı endişesiyle bunu yapmadılar.

İbn S'ad'ın (II, 241) sahih bir senedle rivayet ettiği, Hasan-ı Basrî'nin sözü bunu desteklemektedir: "Onlar Pey­gamber (sallailahu aleyhi ve sellem)'in mescide defnedilip def­nedilmeyeceğim aralarında istişare ettiler. Bu arada Âişe (radıyallahu anha) şöyle konuştu: Rasûlüllâh (sallailahu aleyhi ve sellem) başını benim göğsüme koyarak şunları söylemişti: 'Allah peygamberlerinin kabirlerini mescit haline geti­renleri kahretsin.' Sonunda onlar Rasûlüllâh (sallailahu aleyhi ve sellem)'in Âişe'nin odasında, ruhunun alındığı yere gö­mülmesinde görüş birliğine vardılar."

Ben de derim ki: Bu rivayet mürsel olmasına rağmen, iki önemli hususa delâlet etmektedir:

1- Âişe (radıyallahu anha) validemiz, hadiste sözü edilen 'mescit haline getirme' ifadesinin, kabrin de içine girebile­ceği mescidi kapsadığı anlamım çıkarmıştır. Kabrin üzerine yapılan bir mescidi kapsaması ise, haydi haydi söz konusu­dur.

2- Ashâb-ı Kiram, Âişe validemizin bu anlayışını ay­nen kabul etmişlerdir. Bundan dolayı onun görüşünü benim­seyerek Peygamber (sallailahu aleyhi ve seliem)'i onun odasına defnetmişlerdir.

Bu, kabrin üzerine mescit yapmakla mescidin içine kabir yapmak arasında bir fark olmadığım gösterir. Her ikisi de haramdır. Çünkü sakıncası aynıdır. Bundan dolayı Hafız Irakî şöyle demiştir: 'Eğer bir kimse içinde defnedilme kas­tıyla bir mescit yaptıracak olsa, bu lanetin kapsamına girer. Hatta mescide defnedilmek haramdır. Kişi defnedilme şartı­nı koşsa, mescit vakfetmede aykırı davrandığı için, bu şart sahih olmaz.[9]

Ben de derim ki: Bunda, mescitle kabrin -daha önce geçtiği ve ileride de geleceği üzere- İslâm dininde bir arada bulunamayacağına bir işaret vardır.

Bu manayı daha önce şu lafızla geçen beş numaralı hadis de teyit etmektedir:

'Onlar, aralarındaki salih bir kimse ölünce, onun kabri üzerine bir mescit yaparlardı... İşte onlar yaratıl­mışların en kötüleridir....'

O zaman bu, peygamber ve salih kişilerin kabirleri ü-zerine mescit yapmanın haram olduğunda açık bir nass (ifa-de)dır. Çünkü onların Yüce Allah katında yaratı İmiş lann en kötülerinden olmalarının sebeplerinden birisinin bu olduğu­nu açıkça dile getirmiştir.

Bunu Cabir (radıyallahu anhu)'nun rivayet ettiği şu hadis desteklemektedir: 'Rasûlüllâh (sallaliahu aleyhi ve sellem) kabrin üzerinin kireçle sıvanmasını, üzerinde oturulma­sını, üzerine bina yapılmasını yasakladı.'[10]

O halde hadis, geneliyle kabir üzerine kubbe yapmayı kapsadığı gibi, mescit yapılmasını da kapsamaktadır. Hatta mescit yapılmasının yasaklanması -açıkça anlaşıldığı gibi-öncelikle söz konusudur.

Bu mananın da doğru olduğu sabittir. Buna 'haline ge­tirme' sözcüğü delil teşkil etmekte, diğer deliller de destek­lemektedir.

Hadislerin, kabirlerin üzerine yapılmış mescitlerde namaz kılmanın yasaklanmasını kapsadığı hususunda delil olmaları daha açıktır. Çünkü kabirler üzerine mescit yapma yasağı, orada namaz kılmanın yasaklanmasını da gerektir­mektedir. Çünkü vasıtanın yasaklanması, onunla kastedilen, ulaşılmak istenilenin yasaklanmasını gerektirir. Mesela, din içki satılmasını yasaklamışsa, onu içme yasağı da bu çerçeve içerisindedir. Bunun gizli bir tarafı yoktur. Hatta içme yasağı daha önce gelir.

Kabirler üzerine mescit yapmanın yasaklanması özel­likle kastedilmemiştir. Nitekim evlerde ve mahallelerde mescit yapılması emri de bizatihi maksat değildir. Bütün bunlar orada -gerek olumlu, gerek olumsuz olarak- namaz kılmak içindir. Şu örnek buna açıklık getirir: Eğer bir kimse ıssız, yaşanmayan, kimsenin namaz kılmak için gelmediği bir yerde, bir mescit yaparsa, onun böyle bir mescit yapmak­tan dolayı herhangi bir ecir kazanması sözkonusu değildir. Hatta böyle bir kimse, bana göre, malını boşa harcadığından ve asıl yeride kullanmadığından dolayı günahkârdır.

Buna göre din mescit yapılmasını emrettiğinde, söy­lenmeden anlaşılacak şekilde orada namaz kılmayı da emre­der. Çünkü mescit yapmaktan maksat odur. Yine din kabirler üzerine mescit yapılmasını yasaklarsa oralarda namaz kılın­masının da yasaklanmasını içerir. Çünkü yine mescit yap­maktan gözetilen maksat odur (orada kılınacak namazdır). Bu da, Yüce Allah'ın izniyle, aklı başında olana gizli kal­mayan, apaçık bir husustur. [11]

Hadisin Bütün Anlamları Kapsadığı Görüşünün Ağır Basması Ve İmam Şafiî'nin Bu Görüşte Olduğu

Özetle söylenecek olursa az önce geçen hadislerde sö­zü edilen 'mescit haline getirme' bu üç anlamın hepsini içine alır. O hadis Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem)'in Cevâmiu 'l-Kelim (kelimesi az, manası çok sözler)indendir. İmam Şâfıî (Allah rahmet eylesin) de bu görüştedir. el-Umm adlı eserinde (I, 246) şöyle der:

"Ben kabir üzerine mescit yapılmasını, kabrin düzel­tilmesini yahut düzeltilmemiş haliyle (yani açıkta ve tanınır bir halde olması) üzerinde namaz kılınmasını yahut kabre doğru namaz kılınmasını mekruh görüyorum. Eğer kişi kab­re doğru namaz kılacak olursa namazını kılmış olur ama kötü bir şey yapmış olur. Malik'in bize haber verdiğine göre Rasûlüllâh (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: 'Al­lah Yahudilerle Hristiyanları kahretsin. Çünkü onlar peygamberlerinin kabirlerini mescit haline getirdiler.' Ben bu hususu, bu konudaki sünnet ve (sahabeden gelen) rivayetler dolayısıyla mekruh görüyorum. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) (böylece) -doğrusunu en iyi bilen Allah'tır- Müslümanlardan herhangi bir kimsenin yüceltil­mesini mekruh görmüştür. Yani onun kabrinin mescit haline getirilmesini hoş görmemiştir. Bu hususta ondan sonra çıka­cak fitne ve sapıklıktan da emin olunamaz."

Böylece o, hadisi şerifi yaptığı açıklamalar sadedinde sözünü ettiği üç anlam hakkında delil yapmıştır. O halde bu, hadisi şerifin genel manasıyla anlaşılacağına açık bir delil­dir. Muhakkik Şeyh Aliyyu'1-Kâri de kimi Hanefî imamla­rından nakilde bulunarak aynı şeyi yapmıştır. O Mirkâîu'l-Mefâtih Şerhu Mişkâti'l-Mesâbîh (I, 456)'da şunları söyle­mektedir:

"Onlara lanet edilmesinin sebebi, ya onlann yüceltmek için Peygamberlerinin kabirlerine doğru secde etmeleridir ki, bu ise apaçık bir şirktir; ya da onlann Yüce Allah için namaz kılmayı peygamberlerin defnedildikleri yerde yapmaları ve onlann kabirleri üzerinde secde edip namaz kılarken kabirle­rine yönelmeleridir. Böylelikle onlar Yüce Allah'a ibadet ederken peygamberleri yüceltmede aşırıya gitmiş oluyorlar­dı. İşte gizli şirk denilen şey budur. Çünkü bunda, Allah'ın izin vermediği bir şekilde, herhangi bir yaratığa tazim vardır. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) bunu, ümmetine ya Ya-hudî adetlerine benzediğinden, yahut ta gizli şirk ihtiva etti­ğinden dolayı yasaklamıştır. Nitekim şerh yapan bazı büyük âlimlerimiz de böyle demişlerdir. Bir rivayette gelen 'onla­rın yaptıklarının benzerini yapmaktan sakındırıyordu' ifadesi de bunu desteklemektedir."

Ben de derim ki: Sözkonusu ettiği ilk sebep olan pey­gamberleri yüceltme kastı ile peygamberlerin kabirlerine doğru secde etmek işini Yahudilerle Hristiyanlann yapmış olmaları ihtimali uzak olmamakla birlikte, Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem)'in: 'Onlar peygamberlerinin ka­birlerini mescit haline getirdiler' sözünden hemen anla­şılmamaktadır. Çünkü hadisin zahiri, onların oralara defne­dilen peygamberlerden bereket ve uğur istemek maksadıyla geçen anlamlar çerçevesinde, içlerinde Yüce Allah'a ibadet etmek için oraları mescit haline getirmiş olduklarını ifade etmektedir. Bu -başkaları için de sözkonusu olduğu gibi-Yahudî ve Hristiyanları -Şeyh Aliyyu'l-Kârî'nin sözkonusu ettiği- açık şirke düşülmüştür. [12]

Kabirlerin Üzerine Mescit Yapmak, Büyük Günahlardandır

Daha önce geçen hadislerde sözkonusu edilen 'mescit haline getirme'nin ne demek olduğunu anladıktan sonra, alimlerin konu hakkında verdiği bilgilerden de yararlanarak, adı geçen 'mescit haline getirme'nin hükmünü çıkarabil-memiz için bu hadisler üzerlerinde biraz durmamız iyi ola­caktır.

Bu hadis-i şerifleri inceleyen herkes, şüpheye yer kal­mayacak şekilde adı geçen 'mescit haline getirme'nin ha­ram olduğunu, hatta büyük günahlardan biri olduğunu anlar. Çünkü hadislerde geçen lanetin ve bu emre mulıalif hareket edenlerin, Yüce Allah katında yaratıklann en kötüleri olarak nitelenmesinin, bilindiği gibi, büyük günah işleyenden başka birisi hakkında olması mümkün değildir. [13]