"Kulluk" "Abidlik" bir ikinci manaya gelir ki:
Bu mana Özeldir, lokaldir. Belli Ölçüleri vardır. Böyle bir kulluğa herkes, bütün insanlar sahip olamaz. Böyle bir "abidlik", bu çeşit bir "kulluk" insan için en bulunmaz bir nimettir.
(Allah (c.c)'ın vermiş olduğu bütün kaabiliyetleri ve o kaabiliyetlerle ulaşılacak her türlü ihtiyaç maddesini, Allah (c.c)'ın dediği biçimde kullanmak manasına gelen bu tür kulluk, sadece Kur'an ayetlerine bağlanmakla mümkün olur.)
Burada "abd", "abid" manasınadır.
- O zaman Allah (c.c)'a ibadet (kulluk) eden ve O'ndan başkasına ibadet etmeyen; (Rasûlü vasıtasıyla gönderdiği Kur'an'dan başka kitap kabul etmeyen, kabul ettiği Kur'an'ın bütün prensiplerini elinden geldiğince yerine getirmeye çalışan)
- Allah (c.c)'ın ve peygamberin emirlerine itaat eden;
- Allah (c.c)'ın mü'min ve muttaki kullarını kendine dost, fasık ve kâfirleri de kendine düşman edinceye kadar çalışan insanın abdiyeti...
(Allah (c.c)'ın dostlarını dost, düşmanlarını düşman bilen bir İbadettir bu üstün kulluk makamı)...
(Böyle bir kulluk sadece Allah (c.c)'a ait kılınır. Her türlü hükümdarlık hakkı Allah (c.c)'a aittir böylesi bir kullukta)
Bu çeşit kulluk (ibadet) Allah'ın "ulûhiyetine" karşılık yapılan bir kulluktur.
İşte bundan dolayıdır ki, tevhidin mana ve medlulü "Lâ ilahe illâllah" (Allah (c.c)'tan başka ibadete layık ilah yoktur) hitabıyla ifade edilmiştir.
Allah (c.c)'ın rububiyetini ikrar edip, O'na ibadet ve kulluk etmeyen veya O'nunla birlikte başka bir ilâha da ibadet ve kulluk eden böyle değildir.
(Yalnız O'na itaatla kulluk etmek, O'ndan başka hüküm ve marifet sahibi, kudret merkezi kabul etmemek bu ikinci tür yüce "ulûhiyette" kulluktur ki, bu tiplerden başkası imkanı yok bu tür kulluğun ifade ettiği mana içine giremezler.)
Bunlar Allah (c.c)''ın herşeyin Rabbi, terbiye edeni, tekâmül ettireni ve Hâlık'ı olduğuna inanır; fakat ulûhiyetine; yani "kulluk (ibadet) edilmeye lâyık tek ilâh ve mabud" olduğuna inanmaz ve başkalarına kulluk eder.
(Bir insan Allah (c.c)'ın herşeyin Rabbi, yaratıcısı, terbiye edicisi, geliştireni olduğuna inanır, fakat O'nu yegane itaat ve ibadet edilecek kudret (varlık) bilmez, başkalarının sözlerine ve emirlerine de itaat ederse, ikinci tür "ulûhiyette" kulluk makamına giremez. )
"İlah", kâmil (tam ve yüce, tecezzi / bölünme parçalanma kabul etmez) bir muhabbet (sevgi) ve tazimle (saygıyla), iclâl (yüceltme) ve ikramla, korku ve ümitle ve benzeri ihtiramlarla (hürmetlerle) kalbin titreyerek yöneldiği, beğendiği tabi olduğu (bağlandığı) kudrettir (varlıktır).
İşte bu ibadet ve kulluk, Allah (c.c)'ın sevdiği ve razı olduğu bir ibadettir. (Böylesi bir kulluğa "abidlik" demektedir İslam dini.)
Allahu Teâla seçkin kullarını da bu ibadetle vasıflandırmıştır; Rasûl ve nebilerini de bu maksadı hasıl ettirmek için göndermiştir.
Abd, yaratık ve mahlûk manasına alındığı zaman, inkâr edenler de iman edenler de müsavidir (birbiriyle eşittir).
Bu manada mü'min ve münkir müşterektir (aynı statü içindedir). Hepsi de Allah (c.c)'ın mahlûku ve abdidir (kuludur).
Abdin ve kulun bu iki manası arasındaki fark ile:
Allah (c.c)'ın sevdiği ve razı olduğu, ibadetine, dinine ve şer'i emirlerine dahil olan ve O'nun ehlini (bu işleri mükemmel bir biçimde yerine getiren insanları) kendisine dost ve veli edineceği, onlara cennetle ikramda bulunacağı dînî hakikatlerle;
mü'minin, kâfirin, sadıkın ve facirin müşterek ve müsavi olduğu ve kevnî hakikatler (varlıklar alemindeki gerçeklere bağlılık) arasındaki fark anlaşılır.
Her kim ki, sadece kevnî hakikatler ile iktifa edip (varlıklar alemindeki müşahhas gerçeklerle yetinir), dînî hakikatlere tâbi olmaz (aldırış etmezse) ise, mel'un (lanete uğramış) İblis ve alemlerin Rabbine küfreden kâfirlerin tâbilerinden olur.
