Bir insanın kalbi neye çok meyletmiş, kalbi neyi en çok sevmişse, (bağlandığı nefsî istekleri ne ise) işte insan o şeylerin kulu, kölesi olur.
Çünkü, kulluk ve kölelik hakikatte kalbin kul ve köle olmasıdır. Kalb, neye aşırı tazim eder ve köleleşirse, işte insan o şeye kul olmuş olur.
Bundan dolayıdır ki, şairin biri:
"Köle, kanaat ettiği sürece hür, tamah ettikçe de köledir" demiştir.
Yine şairin biri:
"Nefsimin istekleri arkasına koştum (arzularıma uydum), beni köleleştirdi bu koşmalar.
Şayet nefsimin arzularına bu kadar bağlı olmasaydım (nefsî arzularıma uymasaydım), elbette ki köle olmayıp hür bir insan olacaktım!" demiştir.
Denilir ki, insanın sınırı geçen nefsî arzular boyunlarda bir esaret zinciri ve ayakta prangadır. Boyundan zincir kalkınca, ayakdan da pranga kendiliğinden çözülür.
Hattab oğlu Ömer (r.a.) demiştir ki:
"Nefsî arzular fakirlik, yeis (umutsuzluk) ise zenginliktir. Çünkü sizden biriniz bir şeyden ümidini kestiği zaman ondan müstağni (kurtulmuş) olur."
Bunu insan bizzat kendi nefsinde bulur. Ondan ümit kestiği bir şeyi istemez. Buna karşı tamah göstermez. Kalbinde ona bir ihtiyaç duymaz. Ve ne de ondan meydana gelecek şeye ihtiyaç hissetmez.
Amma, herhangi bir şeye tamah eder ve ondan ümitlenirse o zaman kalbini gitgide artan bir şiddetle ona bağlar ve onu elde etmeye uğraşır. Veya husulüne (meydana gelmesine) sebeb olacağına inandığı şeylere karşı hırs duymaya başlar;
Malda, makam hırsında, çeşitli şekil ve suretlerdeki sevgiler, bağlılıklar, istekler hep böyledir.
Elde etme umudu taşıdığı şeyi elde etmek için kendisini öldüresiye hırpalar, elde edinceye kadar rahat huzur görmez.
