Kur'an ve Sünnet
   
 
  Zühdün Kısımları
     
 
 

بســـم الله الرحمن الرحيم

 

Zühdün Kısımları

 

Zühdün kısımları:

1 - Haramlardan uzak durmak. Nitekim bu, farzı ayındır

2 - Şüpheli şeylerden uzak durmak. Kuşkusuz bu da şüphenin mertebelerine göre olur. Şayet şüphe kuvvetlenecek olursa, o takdirde ondan uzak durmak vacip olur. Eğer şüphe zayıf ise, o zaman da bundan uzak durmak müstehap olur.

3 - Fuzûli şeylerden uzak durmak.

4 - Boş sözlerden, boş bakışlardan, gereksiz sorulardan ve karşılaşmalardan uzak durmak.

5 - İnsanlara karşı zahid olmak.

6 - Nefse karşı zahid olmak. Artık bu kimsenin nefsi ancak Allah'a (c.c.) yakın olur.

7 - Bir de hepsini toplu olarak kuşatan bir zahidlik var ki, o da Allah'tan başka her şeye ve kendini Allah'tan meşgul eden her şeye karşı zahid olmak, uzak durmaktır.

Zühdün en üstünü ise; zühdün gizli olarak yapılanıdır. En zor olanı da, isteyip haz aldığı şeylere karşı zahid olmaktır. Zühd ile korku arasındaki fark şöyledir:

Zühd, âhirette kişiye faydası olmayacak şeylerin terk edilmesidir. Korku ise, âhirette kişiye zararı olmasından korkulan şeylerin terk edilmesidir. Şehvetlere bağlı olan kalbe gelirsek; bunun zahid olması ve korkması mümkün bir şey değildir.

Yahya b. Muaz der ki:

"Şu üç şeye hayret ederim:

1 - Kendisi gibi bir mahluk olduğu hâlde insana karşı ameliyle riya yapan ve Allah için yapılacak ameli terk eden adama.

2 - Rabbi kendisinden (imtihan etmek için) ödünç istediği hâlde malından hiçbir şeyi vermeyip, Rabbine karşı malı hususunda cimrilik eden adama.

3 - Rabbi kendisini sohbete ve arkadaşlığa çağırdığı hâlde (bu daveti terk edip) mahlukların sohbetlerine ve arkadaşlıklarına rağbet edip yönelen adama."


     
 
 

بســـم الله الرحمن الرحيم

 

Emre Karşı Gelmek, Yasaklanan Bir Ameli İşlemekten Daha Büyük Vebaldir

 

Sehl b. Abdullah der ki:

"Allahu Teâlâ katında emrin terk edilmesi, günahların işlenmesinden daha büyük günahtır. Çünkü Âdem (a.s.) o ağaçtan yemekten nehyedildiği hâlde ondan yedi ve Rabbine tevbe etti. O da tevbesini kabul etti. İblis ise, Adem'e secde etmekle emrolundu ve secde etmedi, tevbesi de kabul edilmedi."

Diyeceğim şu ki;

Gerçekten bu konu çok önem arz eden bir konudur. Emirlerin terk edilmesi, kuşkusuz Allah (c.c.) katında günahların istenilmesinden daha ağırdır.

Bunun açıklaması şu yönlerde olmaktadır:

 

1 - Sehl'in, Âdem (a.s.) ve Allah'ın düşmanı İblis hakkında zikrettiği.

 

2 - Yasakların işlenilmesinin günahına gelirsek; bunun çıkış yeri ve kökü daha çok şehvet ve ihtiyaçtan dolayı olmaktadır.

Emrin terk edilmesinin günahına gelirsek; bunun da çıkış yeri ve kökü daha çok kibir ve büyüklenmeden dolayıdır.

Kalbinde zerre ağırlığınca kibir bulunan cennete giremez. Buna ek olarak da kalbinde zerre ağırlığınca tevhid bulunan cennete girecek, zina etmiş de, hırsızlık yapmış da olsa...!

 

3 - Emredilen şeyin yapılması Allah'a (c.c.), yasaklanan şeylerin terk edilmesinden daha sevimlidir. Nasların buna şu şekilde delalet ettiği gibi:

Resûlullah'ın (sallallahu aleyhi ve sellem):

"Allah'a amellerin en faziletli olanı vaktinde kılınan namazdır." (Buhârî (527) ve Müslim (85) Abdullah b. Mesud hadisinden rivayet etmişlerdir.) diye ve şöyle buyurduğu gibi:

"Amellerinizin en hayırlısını, kralınızın yanında en üstününü, dereceniz bakımından en yükseğini, düşmanla karşılaşıp da onların boyunlarını vurmanızdan, onların da sizin boynunuzu vurmalarından daha hayırlı olanını haber vereyim mi?"

"Evet haber ver ey Allah'ın Resûl'ü!"

"Allah'ı zikretmektir." (Ahmed (21702). İsnadı sahihtir. Ebû Derda hadisinden rivayet etmiştir. Hadisin uzun rivayeti için aynı yere bakınız.)

Bir hadis de şöyledir:

"Bilin ki amellerinizin en hayırlı olanı namazdır." (Ahmed (22433). Hadis sahihtir. Sevban hadisinden rivayet etmiştir. Hadisin uzun rivayeti için aynı yere bakınız.)

Yasak olanları terk etmek bir ameldir. Kuşkusuz bu da yapmaktan kişinin nefsini engellemesidir. Zaten bundan dolayıdır ki Allahu Teâlâ, muhabbeti / sevgiyi emirlerin yapılmasına (yerine getirilmesine) bağlamıştır. Şu âyetlerde olduğu gibi:

"Allah, kendi yolunda kenetlenmiş bir duvar gibi saf bağlayarak savaşanları sever." (Saf, 4),

"O(Allah'tan hakkıyla korka)nlar, bollukta ve darlıkta Allah için harcarlar, öfkelerini yutarlar, insanları affederler. Allah iyilik edenleri sever." (Al-i İmran, 134),

"Eğer müminlerden iki grup birbirleriyle vuruşurlarsa aralarını düzeltin. Şayet biri ötekine saldırırsa, Allah'ın buyruğuna dönünceye kadar saldıran tarafla savaşın. Eğer dönerse aralarını adaletle düzeltin ve (her işte) adaletli davranın. Şüphesiz ki Allah, adil davrananları sever." (Hucurat, 9),

"Nice peygamberler vardı ki, beraberinde birçok Allah erleri bulunduğu halde savaştılar da, bunlar, Allah yolunda başlarına gelenlerden dolayı gevşeklik ve zaaf göstermediler, boyun eğmediler. Allah sabredenleri sever." (Al-i İmran, 146)

Yasak olan şeyler / yasaklananlar tarafına bakacak olursak, en çok olumsuzluk, sevgi hususunda gelmektedir. Şu âyetlerde olduğu gibi:

 "İş başına geçti mi yeryüzünde bozgunculuk çıkarmak, ekini ve nesli helak etmek için koşar. Allah ise bozgunculuğu sevmez." (Bakara, 205),

"Böylece elinizden çıkana üzülmeyesiniz ve Allah'ın size verdiği nimetlerle şımarmayasınız. Çünkü Allah, kendini beğenip böbürlenen kimseleri sevmez." (Hadid, 23),

"Size savaş açanlarla Allah yolunda çarpışın. Fakat haksız saldırıda bulunmayın. Çünkü Allah, haksız saldırıda bulunanları sevmez." (Bakara, 190),

"Allah, zulme uğrayanların dışında, çirkin sözün açıkça söylenmesinden hoşlanmaz (sevmez). Allah her şeyi hakkıyla işiten, hakkıyla bilendir." (Nisa, 148),

"Allah'a ibadet edin ve O'na hiçbir şeyi ortak koşmayın. Sonra anaya, babaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara, akraba olan komşulara, yakın komşulara, yanında bulunan arkadaşa, yolda kalanlara, sahip olduğunuz kölelere iyilik edin. Şüphesiz Allah, kibirlenen ve övünen kimseyi sevmez." (Nisa, 36) ve benzer âyetler.

Başka bir âyette ise, Allah (c.c.) yasak olan şeyleri kerih gördüğünü ve öfkelendiğini şöyle haber vermiştir:

"Kötü olan bütün bu yasaklar, Rabbinizin sevmediği şeylerdir." (İsra, 38),

"Bu onların Allah'ı gazablandıran şeylere uymaları ve O'nun rızasına sebep olacak şeyleri beğenmemelerinden dolayıdır. Allah onların amellerini boşa çıkarmıştır." (Muhammed, 28)

Bunlar bilindiğine göre; Allah'ın sevdiği konulardaki fiil, zatlarla maksatlıdır. Bundan dolayı Allahu Teâlâ sevdikleri için kerih gördüğü ve buğzertiği şeyleri takdir etmektedir. Tıpkı günahları, küfrü ve fışkı takdir ettiği gibi. Sevdiklerine takdiri terettüp etsin diye...

Böylece bunların gereksinimleri ortaya çıkar. Cihad, şehitliği arzulamak, kulun tevbe etmesi, Allah'a teslim olması ve O'nda sükun bulması, O'nun adaletinin ve affının ortaya çıkması, intikamının ve izzetinin tecelli etmesi, dostluğunun oluşması, O'nun için düşman olmak ve buna benzer hususlar gibi...

Nitekim bunların var olması, O'nun kerih gördüğü şeylerdeki takdiri sebebiyledir ve bunun böyle olması, Allah'a (c.c), bu hususların ve sebeplerinin ortadan kalkmasından daha hayırlıdır. Böylece anlaşılıyor ki, O'nun sevdikleri kendisine, sevmediklerinden daha sevimlidir. Bunu da şu dördüncü yön açıklar:

 

4 - Emredilen bir şeyi yapmak zatı hakkında maksatlıdır / istenilmektedir. Yasak edilenlerin terk edilmesi ise, emredilen fiili tamamlamakla maksatlıdır. Kendisine bu yasak edilmiştir; çünkü emredilen fiili bozduğundan ya da zayıflattığından yahutta eksik kıldığından ötürü...

Tıpkı Allah'ı zikirden ve namazdan alıkoydukları için içki ve kumarı Allahu Teâlâ'nın nehyettiğine dikkatleri çekmesi gibi. Muhakkak ki, nehyedilip yasak edilenler, maniler ve engellerdir. Emredilen fiilerden ya da kemalinden alıkoymaktadır. Öyleyse yasak edilenleri nehyetmek başkası için maksat babından sayılır. Vacipleri emretmek ise, kendisi için maksat babındandır. Bunu da beşinci yön açıklar.

 

5 - Emredilme fiili, imanın ve bekasının gücünü muhafaza altına alma konusuyla alakalıdır. Yasaklananların terk edilmesi ise, imanın gücünü zedeleyecek şeylerden ve onu itidalden çıkartacak afetlerden dolayı, (imanı) koruma ile alakalıdır. Gücün muhafaza edilmesi, koruma konusundan daha önceliklidir.

Koruma, başkası hakkında murad edilendir. Bu da gücün muhafaza edilmesi ve bekası anlamını taşır. İşte bu şekilde, iman güç kazandıkça bayağı olan faktörleri def eder ve bu faktörlerin galip gelmesini engeller. Bunun artması ise, gücüne / kuvvetine ve zayıflığına göre ölçü alır. Eğer zayıf olursa, fasit olan faktörler kendisine galip olurlar. Öyleyse bu yönü iyi düşünüp anla!

 

6 - Emredilen fiil, kalbin hayatı, gıdası, süsü, göz aydınlığı, tadı ve nimetidir. Yasaklanan şeylerin bunlar olmadan terk edilmesi ise; kendisine bunlardan herhangi bir şeyi hâsıl ettirmez. Şöyle ki, kendisi eğer bütün yasaklananları terk etmiş olsa, ancak imanı olmasa ve emredilen amelleri yerine getirmese, günahları terk etmiş olması ona bir fayda sağlamaz ve ebedî olarak çıkmamak üzere cehenneme girer. Bu açıklamalar da şu yedinci yönle ortaya çıkar.

 

7 - Her kim emredilenleri ve yasaklananları yaparsa, bu kimse, iyilikleri günahlarına galip de gelse, ya mutlak olarak kurtulmuş bir kimse olur ya da hak kendisinden (alacağını) aldıktan sonra ve günahlarından dolayı cezalandırıldıktan sonra kurtulmuş bir kimse olur. O'nun yeri kurtuluşa doğrudur. İşte bu, emredilenleri yapmanın sonucudur.

Kim de emredilen ve yasaklanan şeyleri terk ederse, bu kimse de helak olmuş ve kurtulamamıştır. Kendisi ancak emredilen fiil ile kurtulabilir. Kuşkusuz bu da tevhiddir.

Şayet "Bu kimse sadece mahzurlu olanı yani şirki işlediği için helak olmuştur." denirse, buna şöyle cevap verilir:

Muhakkak ki helak olmak için bizzat emredilen tevhidi terk etmek yeterlidir; kendisi tevhidin zıddı olan şirkten mevcut olan bir şeyi yapmasa da...

Hatta kalbi başlı başına tevhidden koptuğunda ve tevhidden bir şey kalmadığında helak olur; Allah'tan başkasına kulluk etmese de! Şayet kendisi Allah'tan başkasına ibadet ederse, emredilen tevhidi terk ettiği ve yasaklanan şirki işlediği için azap görür.

Bunu da sekizinci yön açıklar.

 

8 - Şayet imana davet edilen kimse:

"Tasdik de etmem, yalanda saymam. Sevmem de, buğz da etmem. O'na kulluk da etmem, O'ndan başkasına kulluk da etmem." derse, sırf itiraz ettiği / karşı çıktığı ve emredileni terk ettiği için kâfir olur. Ancak kendisi bunun yerine:

"Ben Resûl'ü tasdik ediyorum, onu seviyorum, ona iman ediyorum. Bana emrettiklerini yapıyorum; ancak şehvetim, arzularım ve tabiatım, yasaklanan şeyleri terk etmeme müsade etmiyor ve bana hakim durumdalar. Ben de kuşkusuz biliyorum ki, Peygamer (sallallahu aleyhi ve sellem) beni bunlardan nehyetmiştir ve onları işlememi de bana kerih görmüştür. Lakin buna sabredemiyorum." derse, işte bu kimse böyle konuşmasıyla kâfir olmaz.

Bunun hükmü ilkinin hükmünden farklıdır. Çünkü bu kimse bir yönüyle itaatkar sayılır. Ama emredilenleri toptan terk eden ise, bir yönüyle itaatkar sayılamaz. Bunu da şu dokuzuncu yön açıklar:

 

9 - İtaat ve isyan, aslı itibariyla emre ve tâbi olma bakımından nehye bağlıdır. Öyleyse itaatkar bir kul, emredilenlere uymuş olan kimsedir. İsyankar bir kul ise, emredilenleri terk etmiş ve karşı gelmiş olandır.

Allahu Teâlâ şöyle buyurmuştur:

"Ey inananlar! Kendinizi ve ailenizi bir ateşten koruyun ki onun yakıtı insanlar ve taşlardır. O'nun başında gayet katı, şiddetli, Allah'ın kendilerine buyurduğuna karşı gelmeyen ve emredildikleri şeyi yapan melekler vardır." (Tahrim, 6),

"(Neden) benim yolumu takip etmedin, benim emrime karşı mı geldin?" (Taha, 96)

Amr b. As ölüm döşeğindeyken şöyle diyordu:

"Bana emir buyurdun, ben karşı geldim. Lakin senden başka ibadete layık hiçbir ilâh yoktur."

Şair de şöyle der:

 

Sana kesin kararlı bir işi emrettim

Sende bana isyan ettin ve karşı geldin

 

Peygamberin gönderilmesinin maksadı, gönderene (Allah'a) itaat etmektir. Bu da ancak emirlerine uymakla gerçekleşir. Yasaklardan kaçınmak ise; emirlerine uymayı tamamlayan faktörlerdendir. Zaten bundan dolayı kul, yasaklardan kaçınır; fakat emredilenleri yerine getirmezse, itaatkar bir kul olamaz, isyankar olur.

Eğer kul emredilenleri yerine getirir; fakat yasakları da işlerse -her ne kadar isyankar ve günahkâr olsa da- kendisi emredilenleri yerine getirdiğinden dolayı itaatkar bir kuldur ve yasakları işlediğinden dolayı da isyankardır. Emri terk eden bunun tersinedir; çünkü kendisi nehyedilenlerden özellikle kaçınmış olsa da itaatkar olamaz.

 

10 - Emre uymak; ibadet, yakınlık ve hizmet etmek demektir. Bu ibadet için mahlukat yaratılmıştır. Şu âyette buyurulduğu gibi:

"Ben cinleri ve insanları ancak bana ibadet etsinler diye yarattım." (Zariyat, 56)

Âyette haber verildiğine göre; Allah, mahlukatı ancak ibadet için yaratmıştır. Aynı şekilde peygamberleri de bu maksatla göndermiştir ve yine ibadet etsinler diye onlara kitaplar indirmiştir.

Dolayısıyla "ibadet"; kendisi için (mahlukatın) yaratılmış olma gayesidir. Onu terk etmek için yaratılmamışlardır.

Nitekim bu, olmamasından dolayı adem-i emir mânasına gelir. Emredilenlere uymanın tersinedir; çünkü bu, olması / yerine getirilmesi istenilen vücûdî bir emirdir. Bu da onbirinci yönde şöyle açıklanır.

 

11 - Yasaklardan maksat; (yasak) fiilin yapılmaması, olmamasıdır. Bu da adem-i emir mânasına gelir.

Emredilenlerden maksat ise; fiilin var olmasıdır, buna da vücûdî emir denir.

Öyleyse emrin bağlantısı; mevcut olması, yasağın bağlantısı da olmamasıdır. Bu da ancak mevcut bir emir içerdiği zaman tamam olur. Çünkü (fiilin) olmamasından dolayı adem, mutlak olarak mevcut bir emir içerdiği zaman ancak tamam olur ve maslahata ulaşır. Bu mevcut emir ise istenilendir ve emrolunandır. Böylece yasağın gerçeği emre dönmüş oldu. Yasağın / nehyin içeriğinde kendisinden istenilen de dolayısıyla mevcut emir olmuş oluyor. Bu da onikinci yönü açıklığa kavuşturuyor.

 

12 - İnsanlar, yasağın maksadı hakkında bazı görüşlerle ihtilaf etmişlerdir. Yasaktan istenilen, (yasak) fiilli işlememek, buna el atmamaktır ve gerekli bir emir olduğudur. Şöyle demişlerdir:

"Çünkü teklifte takdir edilme vardır, o buna bağlıdır. Kesin olmama durumu varsa, takdir edilmemiştir." Bu görüş, cumhur alimlerin görüşüdür.

Ebû Haşim ve başkaları ise şöyle demişlerdir:

"Bilakis istenen, fiilin olmamasıdır. Zaten bundan dolayıdır ki maksadı, olmama / fiili işlememe ile hâsıl ettirmiştir. Buna ek olarak, yasak fiili işlemekten de kendisi el etek çeker. Çünkü yasaktan el etek çekmezse isyankar bir kul olur. Şüphesiz ki, insanlar, içinden terk etmeyi aklına getirmeseler bile çirkinlikleri terk edeni ve bundan uzak olanı överler."

Bu görüş ise, el-Kâdı Ebû Bekir'in iki görüşünden birisidir. O, zaten fiilin olmamasının kul hakkında takdir edilen bir şey olduğunu belirtmiştir. Şöyle demiştir:

"Yasaklananlardan maksat; asıl olmamaya dair baki olduğudur. Bu da takdir olunmuştur."

Bir grup âlim de şöyle demiştir:

Yasaklananlardan murad, fiilin zıddıdır. Çünü takdir edenin kastettiği budur. Kendisi fuhşiyattan nehyerdeken iffeti istediğinden dolayı yasak etmiştir. Bu da kendisiyle emrolunandır. Adalet istendiğinden dolayı zulmü yasak etmiştir. Yine doğruluğu istediğinden dolayı yalanı yasak etmiştir. Yasak edilenlerin hepsinin durumu böyledir. İşte onlara göre, yasağın hakikati, kendisinden yasaklananın zıddını istemektir. Böylece isteğin ancak emredilen fiile bağlı olduğuna dair emir oluyor.

Araştıracak olursak; bu iki türdür:

1 - Kendisi hakkında istemek. Nitekim bu kendisiyle emrolunandır.

2 - Emrolunanın zıddı olması hasebiyle, yasağın olmamasını istemek. Bu yasak, fesat ve zıtlık bulunduğundan dolayı kendisinden yasak edilendir.

Şayet mükellefin hâlini düşünmez ve nefsini ona sürüklemez; bilakis asıl olmamada devam ederse, terk ettiğinden dolayı sevap alamaz. Eğer Allah (c.c.) için hâlini düşünür ve nefsini ondan (yasaktan) uzak tutarsa, buna ek olarak, yasağı ihtiyarî olarak terk ederse, o zaman nefsini sakındırdığı için sevap alır. Çünkü bu vücûdî bir fiildir. Sevap ise, ancak mevcut olan fiil hakkında vaki olur, kesin olmayan hakkında vaki olmaz. Şayet fiili üzerine azmiyle onu terk edecek olursa, bunu acizliğinden terk etmiş olur. İşte bu kimse de bizzat failin cezasını almasa da azmetmesi ve maksadı aczilik olarak beliren kesin iradesi sebebiyle ceza görür.

Kuşkusuz buna birçok nas delalet eder. Dolayısıyla bunlara ters olanlara asla iltifat edilmez. Allah'ın (c.c.) buyurduğu gibi:

"Göklerde ne var, yerde ne varsa hepsi Allah'ındır. Siz içinizdekileri açığa vursanız da gizli tutsanız da Allah onunla sizi hesaba çeker. Sonra dilediğini bağışlar, dilediğine de azab eder. Allah her şeye kadirdir." (Bakara, 284)

Şahitliği gizleyen hakkında ise:

"Şayet siz sefer üzere olur bir kâtip de bulamazsanız, o vakit alınmış bir rehin / belge yerine geçer. Yok eğer birbirinize güveniyorsanız, kendisine güvenilen adam Rabbi olan Allah'tan korksun da üzerindeki emaneti ödesin. Bir de şahitliğinizi inkâr edip gizlemeyin, onu kim inkâr ederse mutlaka onun kalbi vebal içindedir. Her ne yaparsanız Allah onu bilir." (Bakara, 283)

Başka bir âyet de şöyledir:

"Allah, sizi yeminlerinizde bilmeyerek ettiğiniz lağvdan (herhangi bir kasıt olmadan, kanaate göre yanlış yere yapılan yeminden) sorumlu tutmaz. Fakat kalbinizin kazandığı yalan yere yapılan yeminden sorumlu tutar. Allah çok bağışlayıcıdır, çok halimdir." (Bakara, 225)

Konu ile bağlantılı olarak Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur:

"İki müslüman kılıçlarıyla mücadele ettikleri zaman ölen de öldürülen de ateştedir."

"Öldüreni anladık. Peki, öldürülenin suçu neydi?" dediler. Bunun üzerine:

"O da öbürünü öldürmeyi düşünüyordu!" diye buyurdu. (Buhârî (31) ve Müslim (2888) Ebû Bekre hadisinden rivayet etmişlerdir.)

Başka bir hadis ise şöyledir:

"Bir adam da şöyle söyler:

"Şayet benim de malım olsaydı falanın yaptığı gibi yapardım." der.

Kuşkusuz onunla aynı niyeti taşır. Her ikisi de günahta ortaktırlar." (Hasendir. Ahmed (18024) Ebü'l-Kebşe el-Enbari'den rivayet ermiştir. Hadisin uzun metni için aynı yere bakınız.)

"Yasaklananlardan murad fiilin zıddıdır." diyen söze gelirsek, durum böyle değildir. Çünkü maksat; fiilin olmaması (işlenilmemesi) ve iki zıtla karışmış olmasıdır. Çünkü vacibin ancak kendisiyle tamam olduğu şey, ilk maksat sebebiyle maksatsızdır. Her ne kadar ilk maksatla kastedilen; emr edilen de olsa, öyle ki bu emredilen de men edilen ve zayıflatan şeylerden yasak edilenlerdir. Öyleyse kendisi yasaklanan şeyin yok olması (yapılmaması) istenilmektedir. Yasak yolların tıkanması ve kapatılması istenmektedir. Kendisi emredilen ise, yapılması ve yerine getirilmesi istenmekle beraber, maksatları ve gayeleri talep eder.

İbn Haşim'in:

"Kişi, içinden terk etmeyi aklına getirmese bile çirkinlikleri terk etmesiyle kuşkusuz övülür." sözüne gelince; kendisinin bu övgüden kastı, eğer kınanmaması ise, bu doğrudur. Eğer kastı, bundan dolayı övülür, sevilir ve sevaba girer ise, bu doğru değildir. Çünkü insanlar cima yapacak kudreti kalmayanın zinayı terk etmesinden ve dilsizin gıybet ve övmeyi terk etmesinden dolayı onları övecek değillerdir. Onların övdükleri; yapmaya güç ve kudretleri olduğu hâlde günahlardan kaçınanlaradır.

el- Kâdı'nın:

" Asıl olarak fiilin yapılmasının son bulması, takdir olunandır." sözüne gelince; kendisi bununla, nefsi günah fiilinden alıkoymayı ve uzak tutmayı kastediyorsa, bu doğrudur. Eğer bununla fiilin yapılmasının mücerretliğini kast ediyorsa, bu doğru değildir. Bu da on üçüncü yönle ortaya çıkar.

 

13 -  Bir şeyi emretmek demek, talep kastıyla değil aklî gereklilik yoluyla zıddından nehyetmek demektir. Çünkü emrin maksadı, emredilen fiilin yerine gelmesidir. Dolayısıyla emrin gereksinimlerinden bir tanesi de kendisine zıt olanı terk etmek olduğuna göre, bunu terk etmesi başkası hakkında maksat olmuş olur. Bu da soru hakkında doğru olan cevaptır. Yani:

"Bir şeyi emretmenin mânası zıddından nehyetmek midir yoksa değil midir?" sorusunun cevabıdır. İşte bu cevap gösteriyor ki, talep ve maksat yönünden dolayı ondan nehyoldu. İşte bir şeyden nehy etmek / yasak etmek, de böyledir.

İlk keresinde yasak edenin maksadı, nehyolunanları yasaklamaktır. Zıddıyla iştigal etmesi ise, aklî gereklilik yönünden gelir. Lakin önceden geçtiği gibi emrettiği şeylere ters olanları yasak etmektedir. Kendisiyle emrolunanlar, her iki konumda da ilk kasıtla maksatlı olmuş olur.

Meselenin özü şu ki: bir şeyi talep etmek, bizzat kendisini talep etmek demektir ve gerekli olması zorunludur. Bir şeyi yasaklamak ise, bizzat onun terk etmesini istemektir ve terk edilmesi zorunlu olan fiili terk etmektir. Her iki konu hakkında istenilen; yapmak ve terk etmektir. Her ikisi de vücûdî birer emirdir.

 

14 - İstemek babında emir ve yasak, kuşkusuz haberî cümleler olarak ve olumsuz ve olumlu kipler şeklinde gelir. Övgü ve methiye, eğer olumluluk içermiyorsa, kesin olan olumsuzluğa ulaşamazlar. Çünkü nefy / olumsuzluk, adem / olmama, bulunmama, tam olmama ve övgüsüzlük anlamındadır. Şayet olumsuzluk içerirse, o takdirde kendisi övgüyü hak eder.

- Tıpkı tam bir ilme ve açıklığa sahip olduğu hâlde unutkanlığının nefyedilmesi gibi.

- Kuvvetli ve kudretli olmasından dolayı yorgunluğun, ağırlığın ve güçsüzlüğün nefyolması gibi.

- Diri ve ayakta olduğundan dolayı uyuklamanın ve uykunun bulunmaması gibi.

- Gani, Melik ve Rab olduğundan dolayı çocuk ve eşe ihtiyacı olmadığı gibi.

- Tevhidinin eksiksizliğinden dolayı kemalinde, ulûhiyetinde... ve malik oluşunda tek olduğundan dolayı ortak koşulmasının, veli edinilmesinin ve kendi izni olmadan şefaat edilmesinin olmaması gibi.

- Adaletinden dolayı zulmün olmaması gibi.

- Azametinden dolayı gözlerin onu görememesi gibi.

Nitekim âhirette gözler onu görseler de O Allah yine de idrak edilmekten yücedir. Aksi takdirde kâinatta herhangi bir methiye söz konusu olmaz. Çünkü kesin olan olumsuzluk böyledir.

Bütün bunlar anlaşıldığına göre; kendisinden yasaklanan şey eğer sabit / olumlu olan vücûdî bir emir içeriyorsa, terk edilmesinden dolayı övülmez. Sırf terk edilmesinden dolayı sevabı ve övgüyü hak etmez. Tıpkı, sırf adem / olmama özelliğinden dolayı methiyeyi ve övgüyü hak etmediği gibi.

 

15 - Muhakkak ki Allahu Teâlâ; emretmiş olduğu şeylerin yerine getirilmesi hâlinde her bir iyiliğin yapılmasına on kat sevap vaadetmiştir. Yasaklamış olduğu şeylerde ise, kaçınılan bir amelede bir kat sevap vaadetmiştir. Bu da gösteriyor ki, emredilenlerin yerine getirilmesi, yasakladıklarından kaçınmaktan daha sevimlidir. Şayet durum bunun tersine olursa, o zaman (emredilen terk edildiği için) günah on kat olur ve yasaklanan bir şeyden kaçınmışsa ondan da bir sevap ya da terk ettiği günahın büyüklük ve küçüklüğüne göre sevap alır.

 

16 - Yasaklananlardan maksat; bunların işlenmemesidir, meydana gelmemesidir; ister bunlara niyet etsin, isterse etmesin, ister aklına getirsin, isterse getirmesin! Dolayısıyla istenilen; yasağın işlenilmemesidir.

Emredilenlere gelirsek; bunlardan maksat da, bunların yerine getirilmesi, vücut bulması ve bununla gerek niyet ve gerekse, amel olarak Allah'a (c.c.) yakınlaşmaktır.

Meselenin sırrı şudur:

Yerine gelmesini istemek, (c.c), yerine getirilmesinden daha sevimlidir. Aynı şekilde sevdiklerinin yerine getirilmemesi de, istemediklerinin yerine getirilmesinden daha kötüdür! Kuşkusuz Allah'ın emrettiklerinin yerine getirilmesine dair muhabbeti, yasakladıklarının yapılmasını çirkin görmesinden daha büyük bir husustur. On yedinci yön bunu açıklar.

 

17 - Sevdiklerinin yerine getirilmesi, bunlara karşı yardımcı olması, karşılığı ve bunlardan terettüp eden övgüyle methiyelerin hepsi, O'nun rahmetinden kaynaklanıyor. İstemediklerini yapmak, bunların karşılığı ve bunlardan terettüp eden kınama, elem ve akıbet vermesinin hepsi de O'nun gazabındandır. Şu var ki, Allah'ın rahmeti gazabını geçmiş, ona galip olmuştur. Rahmet sıfatından olanların hepsi gazap sıfatından olanlardan daha galiptir.

Muhakkak ki Allahu Teâlâ, Rahim'dir. O'nun rahmeti, O'nun zatının gereklerinden sayılır. O'nun ilmi, kudreti, diri olması, işitmesi, görmesi ve ihsanı gibi.

Bunun tersi olması ise, asla mümkün değildir. Allah'ın gazap etmesine gelirsek; bu O'nun zatının gereklerinden değildir. Devamlı kendisinde gazap olan ve gazap kendisinden asla ayrılmayan da değildir. Bilakis kendisini en iyi bilen yaratıkları olan peygamberleri kıyamet günü:

"Kuşkusuz Rabbim bugün öyle bir öfkelendi, öyle bir gazaplandı ki, bunun misli gibi önceden öfkelenmemiştir ve bundan sonra da bunun misli gibi asla gazaplanmaz." demişlerdir. (Buhârî (4712) ve Müslim (194) Ebû Hüreyre hadisinden rivayet etmişlerdir.)

O'nun rahmeti her şeyi kuşatmıştır, gazabı ise her şeyi kuşatmamıştır. O Allah ki, kendi zatı için rahmeti gerekli kılarken, gazabını kendi zatı için gerekli kılmamıştır. Rahmeti ve ilmi her şeyi kuşatmıştır.

Rahmeti ve ortaya çıkanlar, Allah'a, gazabının gereklerinden ve ortaya çıkanlardan daha sevimlidir. Zaten bundan dolayı rahmet, Allah'a azaptan daha sevimlidir. Af da, O'na intikamdan daha sevimlidir. Sevdiklerinin mevcut olması, Allahu Teâlâ'ya, sevmediklerinin yok olmasından daha sevimlidir. Özellikle istemediği / sevmediği şeylerin yok olmasında, sevdiği şeylerin gereklerini yok eden bir unsur olursa! Çünkü Allah (c.c.) sevdiklerinin gereklerinin gitmesini istemez. Tıpkı kötü gördüğü şeylerin mevcut olmasını istemediği gibi.

 

18 - Allah'ın kerih gördüğü şeylerin izleri olan nehyedilenler, kuşkusuz Allah'ın istedikleriyle ve sevdikleriyle daha hızlı zail olmaktadır. Bunu Allahu Teâlâ, affetmekle ve silmekle yok eder. Nehyedilenlerin izleri tevbeyle, istiğfarla, musibetler sebebiyle oluşan kefaretlerle ve şefaatla zail olur. Kuşkusuz iyilikler kötülükleri siler. Kulun günahları gökyüzüne kadar yükselse, sonra da istiğfar etse, Allah onu affeder.

Eğer kul, şirk olmadan dünya dolusu günahla Allah'ın huzuruna çıkmış olsa, Allah o kimseyi (tevbe etmişse) dünya dolusu mağfiretle karşılar. Günahları çoğalmış olsa da Allah (c.c.) kulunu bağışlar, onu mağfiret eder. Günahlarını ve izlerini, kulun işleyeceği az bir yaşantı iptal ve yok eder:

Nasuh tevbe, yaptıklarına dair pişmanlığı...!

Günahları bağışlaması, kulun Allah'a tevbe etmesi, O'na itaat etmesi ve tevhid üzere olmasıyla, O'nun isteklerini yerine getirmesiyledir. Bu da gösteriyor ki, bunların bulunması, Allah'a daha sevimlidir ve O'nu daha çok razı eder. Bunu da on dokuzuncu yön açıklar.

 

19 - Şüphesiz Allah Teâlâ emretmiş olduklarından, sevdiklerinden terettüp etmesi için, yasak ettiklerinden, buğzedeceği ve kerih göreceği şeyleri takdir etmiştir.

Nitekim O (c.c), eşyalarını kaybettikten sonra onları bulan adamın, çocuğu olmayan adamın ve suyun yerini bulan susuz adamın tevbe etmelerinden dolayı çok sevinmiştir. Kuşkusuz Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem)de kulun tevbe etmesiyle ilgili bir darbımisal vermiştir ki, sevilen şeylerde Allah'ın (c.c.) en çok sevindiği şüphesiz ki bu olmuştur. (Buhârî (6309) ve Müslim (2747) Enes hadisinden rivayet etmişlerdir.)

İşte mevcut olması, bulunmasından daha sevimli olan bu yüce sevincin gerekleri olmadan vücut bulması imkânsızdır. Bu da gösteriyor ki; sevdiklerinin mevcut olması (yerine getirilmesi), çirkin gördüğü her bir şeyin yerine getirilmemesinden O'na (c.c.) daha sevimlidir. Öyle ki, iki rekâtlık kuşluk namazı, O'na, bir müslümanın öldürülmesini terk etmekten daha sevimli olur.

Buradaki maksat şudur:

Emredilen fiilin cinsi, mahzurların, terk edilmesi cinsinden daha üstündür. Tıpkı erkek cinsinin kadın cinsinden ve insan cinsinin melek cinsinden üstün olduğu gibi. Kuşkusuz burada üstünlükten murad; cins bakımındandır yoksa bizzat tek tek herkes hakkında geçerli değildir.

Maksada gelirsek;

Tevbeyle emretme fiili kadar sevindiren başka şey olmayan bu sevinç hâli gösteriyor ki, bu emredilen, tevbenin ve gereklerinin sildiği mahzurların işlenilmesinden daha sevimlidir. Şayet:

"Allah (c.c.) ancak tevbeden dolayı sevindi. Çünkü tevbe etmek, yasakların terk edilmesi demektir. Böylece sevinmesi günahı terk etmesinden dolayıdır." denirse, şöyle cevap verilir:

Hayır, bu böyle değildir. Çünkü kesinlikle terk etmek bu sevinci gerektirmez, hatta övgü ve methiyeyi bile..!

Her ne kadar günahı terk etmek tevbenin gereklerinden sayılsa da tevbe "terk" mânasına gelmez. Tevbe; ancak tevbe edenin, Rabbine yönelmesi, O'na yakınlaşması ve itaatine iltizam göstermesini içeren vücûdî bir fiildir. Bunun gereklerinden birisi de; kendisine yasaklananları terk etmektir.

Bundan dolayı Allahu Teâlâ şöyle buyurmuştur:

"Rabbinizin mağfiretim isteyin, sonra ona tevbe edin ki, sizi belli bir süreye kadar güzel güzel yaşatsın. Ve her fazilet sahibine layık olduğu ihsanı versin. Eğer yüz çevirirseniz, ben sizin için büyük bir günün azabından korkarım." (Hud, 3)

Dolayısıyla tevbe etmek; Allah'ın (c.c.) çirkin saydıklarından sevdiklerine dönmek demektir. Mücerred olarak terk anlamı taşımaz. Çünkü her kim günahı mücerred olarak terk edecek olursa, ondan Allah'ı sevimli edecek bir şey dönmez, tevbekar da sayılmaz.

Öyleyse tevbe; Allah'a dönmek demektir. O'na yönelmek ve yakın olmak demektir. Sırf terk etmek, demek değildir.

 

20 - Kendisiyle emredilen şey, eğer yerine getirilmezse, kul, istenilen hayata kavuşamaz. Bu konu hakkında Allahu Teâlâ şöyle buyurmuştur:

"Ey iman edenler! Peygamber sizi, size hayat verecek şeylere davet ettiği zaman, Allah'a ve Resule icabet edin. Ve bilin ki, Allah, kişi ile kalbi arasına girer. Ve siz kesinlikle O'nun huzurunda toplanacaksınız." (Enfal, 24),

"Ölü iken hidayetle dirilttiğimiz, kendisine insanlar arasında yürüyecek bir nûr verdiğimiz kimse, karanlıklar içinde kalıp, ondan çıkamayan kimse gibi olur mu? Fakat kâfirlere, yaptıkları, böyle süslü gösterilir." (En'am, 122)

Kâfirler hakkında da şöyle buyurmuştur:

"O putlar, hep ölüdürler, diri değildirler ve insanların öldükten sonra ne zaman dirileceklerini de bilmezler." (Nahl, 21),

"Bil ki sen, ölülere işittiremezsin, arkasını dönüp kaçmakta olan sağırlara da daveti duyuramazsın." (Neml, 80)

Yasaklananlara gelince; şayet bunlardan herhangi birisi bulunacak olursa, hastalık baş göstermiş demektir. Muhakkak ki hastalıklarla hayatı sürdürmek, ölümden daha iyidir.

Şayet:

"Yasaklananlardan birisi de helâka sürükleyendir. O da şirktir." denirse, şöyle denir:

"Helak ancak emredilen ve kendisiyle hayatın var olduğu tevhidin olmaması sonucu meydana gelir. Tevhid eğer kaybedilecek olursa helak başlar. Kişi ancak emredilen tevhidi yerine getirmemekten dolayı helak olur."

 

21 - Emredilen şeylerde, terk edilmeleri sonucu kişiyi helâka ve daimî kötülüğe sürükleyenler varken, yasaklananlarda bu içerikte olanlar yoktur.

 

22 - Emredilen fiil, yasaklananın terk edilmesini icap ettirir. Özellikle ihlâs, Allah'a ittiba ve O'nun için nasihat üzere yapıldığında! Allahu Teâlâ buyurdu ki:

"Sana vahyedilen Kitab'ı oku ve namazı kıl. Muhakkak ki namaz hayasızlıktan ve kötülükten alıkoyar. Allah'ı anmak elbette en büyük ibadettir. Allah yaptıklarınızı bilir." (Ankebut, 45)

Mücerred olarak, sırf yasak edileni terk etmek ise emredilen fiili icap ettirmez ve onu gerektirmez.

 

23 - Allah'ın, emrettiklerinden sevdiği, O'nun sıfatlarıyla bağlantılıdır. Yasakladıklarından çirkin gördüğü ise, O'nun fiilleriyle alakalıdır. Bu konu gerçekten çok ince bir konudur ve açıklanmaya ihtiyacı vardır.

Deriz ki:

- Yasaklananlar, şer demektir ve şerlere götürücüdürler.

- Emredilenler ise, hayır demektir ve hayırlara ulaştırırlar.

Hayır Allah'ın (c.c.) elindedir. Şer ise O'na nisbet edilmez. Çünkü şer O'nun sıfatlarına girmez, fiillerine de girmez, isimlerine de girmez. Şer de ancak fiilleriyle alakalıdır ve bununla beraber izafe ile şerdir. Şer, kula izafe edilir. Aksi hâlde Allah'a izafe edilmiş olur. Şerrin Allah'a (c.c.) nisbet edilmesi ise bu yönüyle şer demek değildir. Kula izafe edilen ve şerri gerektiren yasağın işlenilme konusuna bakacak olursak; kulun nefsinde şer olmaz (ancak işledikleri şerli amellerde şer olur). Emredilenlerin yapılmamasıyla hayır gelmez. Hayrın gitmesiyle şer meydana gelir.

Emredilenler, Allah'a her defasında sevimli olunca, emredilenlerin yapılamamasıyla oluşan şer de çok olur (çoğalır). Tevhid ve iman konularında olduğu gibi.

 

Bütün bunlardan sonra zikredilen yönlerin sırrı şudur:

Emredilenler O'nun sevdikleri, yasaklananlar da O'nun çirkin gördükleri ve sevmedikleridir. Sevdiklerinin işlenilmesi, Allah'a, çirkin gördüklerinin işlenilmemesinden daha sevimlidir. Sevdiklerinin işlenilmemesi ise, Allah'a, istemediklerinin yapılmasından daha çirkin gelir.

Allahu Teâlâ en iyisini bilir


Facebook beğen
 
Kur.an ve Sünnet
 
Kur'an ve Sünnet
Kur'an ve Sünnet
 
Kur'an ve Sünnet
Kur'an ve Sünnet
 
Kur'an ve Sünnet
Kur'an ve Sünnet
 
Kur'an ve Sünnet
 
Kur'an ve Sünnet
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol